De opdracht van de openbare bibliotheek in relatie tot informatie, alfabetisering, educatie en cultuur bestaat uit de volgende onderdelen, die centraal moeten staan in de dienstverlening aan het publiek:

[…] het bevorderen van de interculturele dialoog en het aanmoedigen van culturele verscheidenheid; het bevorderen van het behoud van en de betekenisvolle toegang tot culturele uitingen en cultureel erfgoed. Het bevorderen van de waardering van de kunsten en de openbare toegang tot wetenschappelijke kennis, onderzoek en innovaties, zowel in de traditionele media als in gedigitaliseerd of digitaal materiaal. 

IFLA/UNESCO Manifest over de openbare bibliotheek

Drempels weg, deuren open

Als we willen dat mensen iets om erfgoed geven, moeten we het wel toegankelijk maken.

Zo’n twee jaar geleden boog ik me op een doordeweekse middag in de universiteitsbibliotheek in Utrecht over een in leer gebonden atlas heen. Hij lag op een mooi kussen en omdat ik een kwartier eerder netjes mijn handen had gewassen, pakte ik de atlas op. Het betrof niet zomaar even een atlas, niet het type dat je tot vervelens toe met je meesleepte in je rugtas op de middelbare school om er vervolgens tijdens één aardrijkskundeles een grensovergang in op te zoeken. Dit was Spieghel der Zeevaerdt, de eerste gedrukte zeeatlas ter wereld. Oh ja, en hij was opgedragen aan Willem van Oranje, die dit specifieke exemplaar een paar weken voor zijn dood in ontvangst had genomen.

Toen die informatie geland was, kwam ook de realisatie dat ik een boek vasthield dat Willem van Oranje ooit ook had vastgehouden en opeens begreep ik wat mensen bedoelden als ze het hadden over de “tastbaarheid van de geschiedenis”.

De reden dat ik dat stukje geschiedenis op die doordeweekse middag vast mocht houden en door mocht bladeren, had alles te maken met de master Boekwetenschap die ik op dat moment volgde aan de Universiteit van Amsterdam. Het is dan helemaal niet ongebruikelijk om bijzondere voorwerpen van dichtbij te mogen bekijken, maar daar ligt voor mij meteen het pijnpunt: het is ongelofelijk zonde dat dit alleen is weggelegd voor academici en mensen uit het vak die weten waar ze moeten zoeken. En als deze stukken dan een keer wel openbaar toegankelijk zijn, bijvoorbeeld in een tentoonstelling, dan liggen ze achter glas, in een museum, waar (in de meeste gevallen) toegang betaald moet worden. We roepen allemaal heel hard dat de liefhebberij van kunst, cultuur en erfgoed geen hobby is van alleen de (linkse) elite, maar tegelijkertijd laat de toegankelijkheid nog wat te wensen over.

Te koop: Statenbijbel, 1100 euro

Gelukkig hebben wij de openbare bibliotheek. Gratis toegankelijk en op steeds meer plekken met ruime openingstijden. Als er een plek is waar cultureel erfgoed op een laagdrempelige manier voor een groot publiek beschikbaar kan worden gemaakt, is het de bieb.

Begin 2024 besloot ik, nadat ik deze mening al een paar keer hardop had uitgesproken, actie te ondernemen.

Waarom een Statenbijbel? Omdat de Dordtse gebroeders Keur lange tijd het alleenrecht hebben gehad om deze boeken te mogen drukken, in hun boekdrukkerij in het centrum van de stad, op steenworp afstand van waar nu de bibliotheek staat. Het was de eerste Nederlandse Bijbelvertaling vanuit Hebreeuwse en Oudgriekse bronteksten (eerdere vertalingen waren o.a. vanuit het Duits), die was goedgekeurd door de Nederlandse staat. Een vertaling die ook nu nog grote invloed heeft op onze taal, met spreekwoorden en gezegden die we anno 2025 nog steeds gebruiken. Het is een tastbaar stuk geschiedenis van nationale waarde, dat verbonden is aan de culturele historie van Dordrecht.

Bezoekers die nu de Stadsbibliotheek binnenwandelen, lopen bijna direct tegen de Statenbijbel aan. Een boek van ruim driehonderd jaar oud, in de openbare bibliotheek. We lenen het niet uit, maar iedereen die het van dichtbij wil bekijken én aanraken, mag dat doen. En ja, we hebben er een meubel voor laten ontwerpen met een doorzichtige stolp, om het boek wel een beetje te beschermen van de invloeden van buitenaf, maar die stolp kan er gewoon af. Het enige dat we vragen van bezoekers, is dat ze hun handen wassen. Handschoenen zijn niet nodig.

Collecties te over

De Statenbijbel past perfect in het plaatje van Dordrecht, maar de mogelijkheden zijn eindeloos. Zo ontwierp Huis van het Boek in 2024 een reizende tentoonstelling die aansloot bij de tentoonstelling Het echte verhaal die op dat moment in het museum te zien was. Dit “minimuseum” heeft in meerdere bibliotheken, maar ook verzorgingshuizen gestaan.

Maar er kan meer. Bij iedere tentoonstelling die een museum of instelling ontwerpt, moet een conservator keuzes maken, waarbij voorwerpen die de selectie niet halen weer in een archief verdwijnen. Waarom kiezen we er niet voor om die voorwerpen naar de lokale bibliotheek te sturen, zodat daar een voorvertoning van de tentoonstelling is, gratis en voor niets. Hiermee bereik je mogelijk een nieuw publiek, is er extra promotie voor de tentoonstelling in kwestie, maar vooral: kunst en cultuur wordt toegankelijk voor mensen die misschien nog nooit in een museum zijn geweest. De redenen daarvoor kunnen uiteen lopen: van te duur tot geen onderdeel van de opvoeding.

Door een deel van een tentoonstelling gratis toegankelijk te maken in de openbare bibliotheek, verlagen we de drempels naar kunst, cultuur en erfgoed. We openen deuren voor mensen die er anders langs zouden lopen en er niet eens aan zouden denken om naar binnen te gaan.

De komende tijd werken we bij AanZet door. In 2026 verhuist de Stadsbibliotheek naar het Dordthuis, waar we meer dan genoeg ruimte krijgen voor tentoonstellingen, zowel in speciale meubels naast de boeken, als op de specifiek daarvoor ontworpen “Brug”. We maken plek voor kunstenaars en lokale initiatieven, maar nodigen juist ook de grote instanties uit. Wat mij betreft hangt er in 2026 een Van Gogh in de bibliotheek.